کد مطلب:276911 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:125
گفتار علامه دهخدا درباره زوراء
مرحوم علامه ی دهخدا، دانشمند، محقق، و نویسنده، در كتاب لغتنامه، به نقل از چندین كتاب معتبر لغت و جغرافی كه نام آنها را نیز در كتاب خود آورده است درباره ی «زوراء» چنین می نویسد:
«زوراء، بغداد را گویند. بعضی گویند: زوراء، بغداد است. لأن ابوابها الداخله جعلت مزورة عن الخارجة. زوراء، شهر بغداد است. زوراء، نام بغداد است، از بهر آنكه در جانب قبلی، وضع آن زواری، یعنی: انحرافی است. شهر زوراء، به بغداد، در جانب شرقی و به علت كج بودن قبله ی آن، این نام را بدو داده اند. زوراء موضعی است به مدینه نزدیك مسجد و نام بازاری است در مدینه، و خانه ای است عثمان بن عفان را. زوراء نام چند زمین است» [1] .
در این مورد، دو شاهد دیگر نیز در دست داریم كه علاوه بر دلائل گذشته ثابت می كند كه «زوراء» همان بغداد است. یكی از آنها اشعار مفصلی است كه مرحوم علی بن یونس عاملی بیاضی، متوفای سال 877 هجری قمری در مورد میلاد، و تاریخ و شهادت، و محل دفن یكایك ائمه ی معصومین علیهم السلام نقل نموده است و دیگری اشعار منسوب به شیخ بهاءالدین عاملی، متوفای سال 1031 هجری قمری است كه در مدح و منقبت حضرت موسی بن جعفر (صلوات الله علیهما و علی آبائهما الطاهرین) سروده است.
اشعاری كه مرحوم علامه ی بیاضی درباره ی محل ولادت و تاریخ شهادت و محل دفن دو امام معصوم حضرت موسی بن جعفر و امام جواد علیهم السلام نقل نموده چنین است:
و مولد الكاظم بالأبواء
ثامن و عشرین علی استواء
و مائة من قبلها هجریة
ثالث ثلاثین بها المنیة
[ صفحه 233]
و قبره بجانب «الزوراء»
من أرض بغداد بلا مراء
و مولد الجواد بعد المائة
لخامس التسعین فی الروایة
میلاده بأفضل البقاع
مدینة الرسول خیر داع
و القبض عشرین و مائتین
و القبر فی «الزوراء» بغیر مین [2] .
و اشعاری كه مرحوم شیخ بهاء -علیه الرحمه- در مدح و منقبت دو امام معصوم حضرت موسی بن جعفر و امام محمد جواد (صلوات الله علیهما و علی آبائهما الطاهرین) سروده، و خطاب به كسی كه اراده سفر به بغداد دارد نموده چنین است:
ألا یا قاصد «الزوراء» عرج
علی الغربی من تلك المغانی
و نعلیك اخلعن و اسجد خضوعا
اذا لاحت لدیك القبتان
فتحتهما لعمرك نار موسی
و نور محمد متقارنان [3] .
از این اشعار به خوبی معلوم می شود كه بدون شك «زوراء» نام بغداد است و بیشتر از این هم نیاز به دلیل ندارد.
«زوراء، بغداد را گویند. بعضی گویند: زوراء، بغداد است. لأن ابوابها الداخله جعلت مزورة عن الخارجة. زوراء، شهر بغداد است. زوراء، نام بغداد است، از بهر آنكه در جانب قبلی، وضع آن زواری، یعنی: انحرافی است. شهر زوراء، به بغداد، در جانب شرقی و به علت كج بودن قبله ی آن، این نام را بدو داده اند. زوراء موضعی است به مدینه نزدیك مسجد و نام بازاری است در مدینه، و خانه ای است عثمان بن عفان را. زوراء نام چند زمین است» [1] .
در این مورد، دو شاهد دیگر نیز در دست داریم كه علاوه بر دلائل گذشته ثابت می كند كه «زوراء» همان بغداد است. یكی از آنها اشعار مفصلی است كه مرحوم علی بن یونس عاملی بیاضی، متوفای سال 877 هجری قمری در مورد میلاد، و تاریخ و شهادت، و محل دفن یكایك ائمه ی معصومین علیهم السلام نقل نموده است و دیگری اشعار منسوب به شیخ بهاءالدین عاملی، متوفای سال 1031 هجری قمری است كه در مدح و منقبت حضرت موسی بن جعفر (صلوات الله علیهما و علی آبائهما الطاهرین) سروده است.
اشعاری كه مرحوم علامه ی بیاضی درباره ی محل ولادت و تاریخ شهادت و محل دفن دو امام معصوم حضرت موسی بن جعفر و امام جواد علیهم السلام نقل نموده چنین است:
و مولد الكاظم بالأبواء
ثامن و عشرین علی استواء
و مائة من قبلها هجریة
ثالث ثلاثین بها المنیة
[ صفحه 233]
و قبره بجانب «الزوراء»
من أرض بغداد بلا مراء
و مولد الجواد بعد المائة
لخامس التسعین فی الروایة
میلاده بأفضل البقاع
مدینة الرسول خیر داع
و القبض عشرین و مائتین
و القبر فی «الزوراء» بغیر مین [2] .
و اشعاری كه مرحوم شیخ بهاء -علیه الرحمه- در مدح و منقبت دو امام معصوم حضرت موسی بن جعفر و امام محمد جواد (صلوات الله علیهما و علی آبائهما الطاهرین) سروده، و خطاب به كسی كه اراده سفر به بغداد دارد نموده چنین است:
ألا یا قاصد «الزوراء» عرج
علی الغربی من تلك المغانی
و نعلیك اخلعن و اسجد خضوعا
اذا لاحت لدیك القبتان
فتحتهما لعمرك نار موسی
و نور محمد متقارنان [3] .
از این اشعار به خوبی معلوم می شود كه بدون شك «زوراء» نام بغداد است و بیشتر از این هم نیاز به دلیل ندارد.
[1] لغت نامه ي دهخدا، ماده ي «زوراء».
[2] الصراة المستقيم، ج 2 ص 217-215.
[3] منتهي الآمال، حالات موسي بن جعفر عليهم السلام.